Ayak Anatomisi – Kemikler, Eklemler, Kaslar, Sinirler

Ayak anatomisi; vücudun tüm ağırlığını taşıyan bu mühendislik harikasını oluşturan kemikler, eklemler, kaslar ve sinirlerin karmaşık etkileşimini inceler. Yirmi altı kemikten oluşan iskelet yapısı, sayısız eklem aracılığıyla birbirine bağlanarak hem esneklik hem de sağlam bir temel sunar. Bu kemik ve eklem mimarisini harekete geçiren kaslar ve onların uzantısı olan tendonlar, yürümeden koşmaya her türlü aktivite için gerekli dinamik gücü sağlar. Tüm bu sistemi yöneten ve besleyen hassas sinir ve damar ağı ise, ayağın fonksiyonlarını eksiksiz yerine getirmesi için hayati bir iletişim ve yaşam destek hattı oluşturur.

Ayağımız Hangi Bölümlerden Oluşur?

Ayağımızın yapısını daha iyi anlamak için onu üç ana bölgeye ayırarak incelemek, karşılaşılan sorunları doğru bir şekilde anlamlandırmamıza yardımcı olur. Vücudumuzun bu temel taşı, aslında üç farklı bölümün bir araya gelmesiyle oluşur.

Arka Ayak: Vücut ağırlığımızın yere ilk temas ettiği ve en büyük yükü karşılayan bu bölüm, topuğumuzu ve ayak bileğimizin temelini oluşturur. Bu bölgedeki iki ana kemik bulunur:

• Topuk kemiği (Kalkaneus)
• Aşık kemiği (Talus)

Orta Ayak: Bir köprü gibi arka ayak ile ön ayağı birbirine bağlayan bu bölge, ayağımızın o meşhur kavisli yapısını, yani arkını oluşturur. Bu kavis, esneklik ve zemine uyum sağlama yeteneğimiz için kritik öneme sahiptir. Bu bölgedeki temel kemikler şunlardır:

• Naviküler kemik
• Kuboid kemik
• Üç adet kuneiform kemik

Ön Ayak: Yürüme sırasında yerden son itiş gücünü aldığımız, adeta bizi ileri fırlatan kısımdır. Bu bölge, tarak kemikleri ve parmaklarımızdan meydana gelir.

1. Beş adet tarak kemiği (Metatars)
2. On dört adet parmak kemiği (Falanks)

Bu bölgesel ayrımın yanı sıra ayağın yapısı bir de kolonlara benzetilir. Ayağın iç tarafında yer alan ve daha hareketli olan iç kolon, bozuk zeminlerde bile dengede kalmamızı sağlar. Dış tarafta bulunan ve daha sert olan dış kolon ise, yürüme ve koşma sırasında güçlü bir itme platformu görevi görür. Bu iki kolonun uyumu, ayağın hem esnek hem de güçlü olmasını sağlar.

Neden Her Kırık Aynı Şekilde İyileşmez?

Ayağımızdaki 26 kemik, cansız bir iskelet parçasından çok daha fazlasıdır. Her birinin kendine özgü bir kanlanma sistemi, yani beslenme ağı vardır. Bu nedenle kırık tedavisinde planlama yapılırken sadece kırığın nerede olduğu değil o kemiğin o bölgesinin ne kadar iyi beslendiği de hesaba katılır. Kemiğin kanlanması ne kadar iyiyse, iyileşme potansiyeli de o kadar yüksektir.

Aşık Kemiği ve Topuk Kemiği Kırıkları Neden Çok Ciddidir?

Aşık kemiği (Talus), bacağımız ile ayağımız arasındaki tek kemik bağlantısıdır ve adeta bir köprü görevi görür. Bu kemiğin büyük bir kısmı eklem kıkırdağı ile kaplıdır, bu da onun kan damarlarının girebileceği alanları oldukça sınırlar. Bu hassas kanlanma durumu nedeniyle, özellikle yüksekten düşme veya trafik kazası gibi şiddetli travmalar sonucu oluşan kırıklarında, kemiğin beslenmesi tehlikeye girer. Bu duruma avasküler nekroz (AVN), yani kemik dokusunun ölümü adı verilir. Bu ciddi riskten ötürü, yerinden oynamış aşık kemiği kırıkları acil cerrahi müdahale gerektirir. Ameliyattaki asıl hedefimiz sadece kırığı bir araya getirmek değil aynı zamanda kemiğin kan dolaşımını koruyarak onu hayatta tutmaktır.

Topuk kemiği (Kalkaneus) ise vücudumuzun en büyük tarsal kemiğidir. Genellikle yüksekten düşme gibi darbelerde, vücut ağırlığının topuk üzerine binmesiyle kırılır. Bu kırıkların büyük bir kısmı, engebeli zeminlerde yürümemizi sağlayan ve ayağımızın içe-dışa hareketini kontrol eden subtalar eklemi de içine alır. Bu nedenle tanı için röntgen tek başına yeterli olmaz; eklemin ne kadar hasar gördüğünü üç boyutlu olarak görmek için mutlaka bilgisayarlı tomografi (BT) çekilir. Tedavideki amacımız, eklem yüzeyinin pürüzsüzlüğünü bir bilardo masası gibi yeniden oluşturmak, çöken topuğun yüksekliğini ve genişliğini eski haline getirmek ve en önemlisi, ileride gelişebilecek ve hayat kalitesini ciddi şekilde düşüren eklem kireçlenmesi (artrit) riskini en aza indirmektir.

Orta Ayak Kemiği Kırıkları ve Belirtileri Nelerdir?

Orta ayakta bulunan naviküler kemik, ayağın iç kavisinin tam tepesinde duran bir kilit taşı gibidir. Tıpkı aşık kemiği gibi, onun da kanlanması oldukça hassastır. Bu nedenle özellikle koşucular ve sürekli zıplayan sporcularda görülen stres kırıklarına karşı savunmasızdır. Bu kırıklar sinsi başlar; başlangıçta röntgende bile kendini göstermeyebilir. Hastalar genellikle aktiviteyle artan, dinlenince geçen belirsiz bir orta ayak ağrısından şikayet ederler. Bu gibi durumlarda, kemik içindeki ödemi gösteren MR tanıda altın standarttır. Bu kırığın kaynamama riski yüksek olduğu için, tedavi oldukça ciddiye alınmalıdır. Kemiğin hassas kan dolaşımını korumak ve iyileşmesine izin vermek için genellikle 6-8 hafta boyunca ayağın üzerine hiç yük bindirilmemesi (koltuk değneği kullanımı) istenir.

Kuboid kemiğindeki en tipik kırık, ayağın şiddetli bir şekilde dışa doğru bükülmesiyle oluşan ve “cevizkıran kırığı” olarak bilinen sıkışma kırığıdır. Kuneiform kemiklerinin kırıkları ise tek başlarına nadiren görülür ve genellikle daha karmaşık bir sorun olan Lisfranc yaralanmalarının bir parçasıdır.

Tarak Kemiği Kırıkları ve Tedavi Yaklaşımları Nasıldır?

Özellikle beşinci tarak kemiği (metatars) kırıkları, konumlarına göre tamamen farklı tedavi ve iyileşme süreçleri gösterir. Bunun tek sebebi, kemiğin farklı bölgelerinin farklı kanlanma özelliklerine sahip olmasıdır. Bu kırıklar genellikle üç ana bölgede görülür.

• Zone 1 (Avülsiyon Kırığı): Kemiğin en dip kısmında, bir tendonun çekmesiyle oluşan minik bir kopma kırığıdır. Bu bölgenin kan dolaşımı mükemmel olduğu için genellikle özel bir yürüme botu veya alçı ile sorunsuz bir şekilde iyileşir.
• Zone 2 (Jones Kırığı): Kemiğin gövdeye yakın bir bölümünde, kanlanmanın zayıf olduğu bir “sınır” bölgede meydana gelir. Bu zayıf kanlanma nedeniyle, kırığın kendi kendine kaynamama riski oldukça yüksektir. Bu durum özellikle spora veya aktif hayata hızla dönmek isteyen kişiler için aylarca sürebilecek bir belirsizlik anlamına gelebilir. Bu yüzden özellikle aktif bireylerde iyileşmeyi garanti altına almak için genellikle ameliyatla vida yerleştirilmesi tercih edilir.
• Zone 3 (Stres Kırığı): Genellikle tekrarlayan yüklenmelere bağlı olarak oluşan bir yorgunluk kırığıdır. Bu bölgenin de kanlanması zayıf olduğu için, Jones kırığı gibi cerrahi tedaviye aday olabilir.

Diğer tarak kemiklerinde (ikinci, üçüncü ve dördüncü), yanlarındaki sağlam kemikler ve onları birbirine bağlayan güçlü bağlar adeta bir “iç alçı” görevi görür. Bu nedenle yerinden oynamamış basit kırıklar genellikle sert tabanlı bir ayakkabı veya yürüme botu ile ameliyatsız tedavi edilebilir. Ancak kırık uçları arasında belirgin bir ayrılma veya açılanma varsa, ayaktaki yük dağılımının bozulmasını ve gelecekte ağrılı nasırlara yol açan “transfer metatarsalji” durumunu önlemek için cerrahi olarak düzeltilmesi gerekir.

Ayağın Stabilitesini ve Hareketini Sağlayan Yapılar Hangileridir?

Ayaktaki 33 eklem, kemikleri birbirine bağlayarak hem esnek bir hareket kabiliyeti hem de sağlam bir denge sunar. Bu eklemlerden bazıları, bir yapının kilit taşı gibidir; onlardaki bir hasar, tüm ayak mimarisini tehdit edebilir.

Ayak Bileği Burkulması ve Tedavisi Hakkında Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?

Ayak bileği eklemi, kaval kemiği (tibia) ve kamış kemiğinin (fibula) oluşturduğu “yuva” ile aşık kemiği arasındaki menteşe tipi bir eklemdir. Bu yuvanın sağlamlığı, onu çevreleyen güçlü bağlarla sağlanır. Ayak bileği burkulmaları, bu bağların zedelenme derecesine ve yerine göre sınıflandırılır.

• Dış Yan Bağ Yaralanması (“Alçak” Burkulma): En sık karşılaşılan burkulma tipidir. Ayağın içe doğru dönmesiyle dış taraftaki bağlar zedelenir. Bu bağlardan en zayıfı ve genellikle ilk kopanı ATFL’dir.
• Sindesmoz Yaralanması (“Yüksek” Burkulma): Kaval ve kamış kemiğini bilek seviyesinde birbirine sıkıca bağlayan çok sağlam bağların yaralanmasıdır. Normal bir burkulmaya göre çok daha ciddi bir durumdur, iyileşme süresi daha uzundur ve bazen cerrahi gerektirebilir.

Tekrar eden burkulmalar, zamanla kronik ayak bileği instabilitesi denilen bir duruma yol açabilir. Hastalar genellikle “yolda yürürken bileğim aniden dönüyor, boşa basıyor gibi hissediyorum” şeklinde şikayette bulunurlar. Bu durumun tedavisinde ilk adım her zaman kapsamlı bir fizik tedavidir. Fizik tedavinin amacı, bilek çevresindeki kasları güçlendirmek ve denge (propriosepsiyon) hissini yeniden geliştirmektir. Fizik tedaviye rağmen instabilite devam ediyorsa, cerrahi olarak gevşeyen bağların tamir edilmesi (Broström-Gould ameliyatı) kalıcı bir çözüm sunar.

Ayak Bileği Kireçlenmesi ve Modern Tedavi Seçenekleri Nelerdir?

Kalça ve diz eklemlerinin aksine, ayak bileği kireçlenmesinin (artrit) çok büyük bir kısmı (%70-80) birincil, yani yaşa bağlı değildir. Genellikle yıllar önce geçirilmiş bir travmanın uzun vadeli bir sonucu olarak ortaya çıkar. Ayak bileği kireçlenmesine yol açabilen bazı durumlar vardır:

• Geçirilmiş eklem içi kırıklar
• Tedavi edilmemiş veya tekrarlayan bağ yaralanmaları
• Geçirilmiş kıkırdak hasarları (osteokondral lezyonlar)

Tedavide ilk basamak her zaman ameliyatsız yöntemlerdir. Bunlar arasında aktivite düzenlemesi, ağrı kesici ilaçlar, özel bileklikler (ortezler) ve eklem içine yapılan kortizon enjeksiyonları bulunur. Bu yöntemler artık ağrıyı kontrol etmede yetersiz kaldığında cerrahi seçenekler gündeme gelir.

• Ayak Bileği Dondurma (Artrodez): Yıllardır “altın standart” olarak kabul edilen, ağrıyı ortadan kaldırmada çok güvenilir bir yöntemdir. Bu ameliyatta, ağrılı eklem yüzeyleri temizlenir ve kemikler birbirine kaynatılarak eklemin hareketi tamamen ortadan kaldırılır.
• Ayak Bileği Protezi (Total Ayak Bileği Artroplastisi): Özellikle daha yaşlı ve daha az aktif hastalarda, ağrıyı keserken aynı zamanda bir miktar eklem hareketini korumayı amaçlayan modern ve etkili bir alternatiftir. Bu sayede hastaların yürüme şekli daha doğal kalabilir.

Lisfranc Yaralanması Nedir ve Neden Bu Kadar Önemlidir?

Lisfranc eklem kompleksi, orta ayak ile ön ayağın birleştiği, ayağın mimari bütünlüğü için hayati öneme sahip bir bölgedir. Bu eklemin olağanüstü stabilitesi, ikinci tarak kemiğinin kuneiform kemikler arasına bir “kilit taşı” gibi oturması ve bu yapıyı alttan ve üstten destekleyen çok güçlü bağlar (özellikle Lisfranc bağı) sayesinde sağlanır.

Bu bölgenin yaralanmaları, basit bir ayak burkulması gibi başlayabilir ancak sonuçları çok daha ağır olabilir. Tanıda şüpheci olmak çok önemlidir. Ayağın tabanında görülen morarma, bu yaralanmanın en tipik belirtilerinden biridir. Yük verdirilerek çekilen röntgen filmleri, normalde fark edilmeyen gizli kaymaları ortaya çıkarabilir. Lisfranc ekleminde saptanan herhangi bir instabilite (yani eklemde oynama veya kayma) mutlak cerrahi gerektirir. Eğer bu durum tedavi edilmezse sonuç kaçınılmaz olarak ilerleyici kireçlenme, ayak kavsinin çökmesi ve kronik, hayat kalitesini düşüren bir ağrı olacaktır. Cerrahi tedavide, yaralanmanın tipine göre plak ve vidalarla sabitleme (ORIF) veya özellikle bağların tamamen koptuğu durumlarda eklemin dondurulması (primer artrodez) gibi farklı teknikler uygulanabilir.

Ayağın Dinamik Motorları ve Sık Görülen Sorunları Nelerdir?

Ayağımızın hareketleri, hem bacağımızdan başlayıp uzun tendonlarla ayağımıza uzanan “dış” (ekstrinsik) kaslar, hem de sadece ayak içinde yer alan küçük “iç” (intrinsik) kaslar tarafından yönetilir. Bu iki kas grubunun uyumlu çalışması, ayağın dinamik dengesi için hayati önem taşır. Bu dengenin bozulması, çeşitli tendon problemlerine ve şekil bozukluklarına zemin hazırlar.

En Sık Karşılaşılan Tendon Sorunları ve Belirtileri Nelerdir?

Aşil Tendiniti (Tendinopati): Vücudumuzun en kalın ve en güçlü tendonu olan Aşil, aşırı kullanım sonucu iltihaplanabilir ve dejenere olabilir. Bu duruma tendinopati denir ve genellikle sporcularda veya aniden yoğun aktiviteye başlayan kişilerde görülür. Tipik belirtileri vardır:

• Tendon üzerinde, genellikle topuğun birkaç santim üzerinde ağrı
• Aktiviteyle artan, dinlenince azalan sızlama
• Sabahları ilk adımlarda sertlik ve ağrı
• Tendon üzerinde ele gelen şişlik veya kalınlaşma

Tedavinin temelini, tendonu yeniden yapılandırmaya ve güçlendirmeye yönelik özel “eksentrik” egzersizler (örneğin bir merdiven basamağında topukları yavaşça aşağı indirme) oluşturur. Ani bir hareketle tamamen kopması (rüptür) ise acil bir durumdur. Bu durum genellikle “arkadan bir şey çarptı” veya “bir patlama sesi duydum” hissiyle tarif edilir.

Tibialis Posterior Tendon Yetmezliği ve Düz Tabanlık: Bu tendon, ayağın iç tarafındaki kavisi (arkı) destekleyen en önemli dinamik yapıdır. Bu tendonun zamanla zayıflayıp işlevini yitirmesi, erişkin yaşta ortaya çıkan düz tabanlığın en sık sebebidir. Bu durum yavaş ama ilerleyici bir süreçtir. Başlangıçta sadece tendon çevresinde ağrı ve şişlik varken, zamanla tendon uzar, görevini yapamaz hale gelir ve ayak kavsi çöker, topuk dışa doğru kayar ve ayak şekli tamamen değişir. Tedavi, hastalığın evresine göre planlanır. Erken evrelerde özel tabanlıklar ve botlarla deformitenin ilerlemesi yavaşlatılabilirken, ilerlemiş ancak hala esnek olan deformitelerde tendon transferleri (işlevini yitiren tendonun yerine yakındaki başka bir tendonun kaydırılması), kemik düzeltme ameliyatları (osteotomiler) ve Aşil tendonunu uzatma gibi karmaşık rekonstrüktif cerrahiler uygulanır. Deformite tamamen sertleştiğinde ise tek çözüm eklem dondurma (artrodez) ameliyatlarıdır.

Peroneal Tendon Problemleri: Ayak bileğinin dış tarafında, kamış kemiğinin arkasındaki bir olukta seyreden bu iki tendon, ayağı dışa çevirme ve bileği burkulmalara karşı koruma görevini üstlenir. Özellikle yüksek kavisli (çukur taban) ayak yapısına sahip kişilerde bu tendonlara aşırı yük biner. Bu durum sonucunda tendonlarda iltihaplanma, boylamsal yırtıklar veya tendonların yuvasından çıkması (subluksasyon) gibi sorunlar görülebilir. Tedavide yırtıkların onarılması ve tendonları yerinde tutan bağın (retinakulum) tamir edilmesi gerekebilir.

Parmak Şekil Bozuklukları Neden Olur ve Türleri Nelerdir?

Çekiç parmak, pençe parmak, tokmak parmak gibi deformiteler, genellikle ayaktaki küçük iç kaslar ile bacaktan gelen daha güçlü dış kaslar arasındaki dengenin bozulması sonucu ortaya çıkar. Şöyle düşünün; iç kaslar parmakları düz tutmaya çalışırken, dış kaslar onları bükmeye çalışır. İç kaslar zayıfladığında (bu durum genellikle dar ayakkabılar, nörolojik hastalıklar veya romatizmal sorunlardan kaynaklanır), dış kaslar galip gelir ve parmaklarda kalıcı şekil bozuklukları oluşur. Başlangıçta elle düzeltilebilen (esnek) bu deformiteler zamanla sertleşir. Sık görülen parmak deformiteleri şunlardır:

• Çekiç Parmak: Parmağın orta ekleminde bükülme, uç ekleminde ise düzleşme vardır:
• Pençe Parmak: Parmağın hem orta hem de uç ekleminde bükülme görülür.
• Tokmak Parmak: Sadece parmağın en uç ekleminde bükülme mevcuttur.

Tedavide, esnek deformiteler için basit tendon gevşetmeleri yeterli olabilirken, sertleşmiş deformitelerde eklemin düzeltilmesini içeren kemik ameliyatları (artroplasti veya artrodez) gerekir.

Halluks Valgus (Bunyon) Nedir ve Tedavi Yaklaşımları Nasıldır?

Halk arasında “kemik çıkıntısı” olarak bilinen halluks valgus, sadece başparmağın estetik olarak dışa dönmesi değil aynı zamanda birinci tarak kemiğinin içe doğru yönelerek ayağın ön kısmının genişlediği karmaşık bir deformitedir. Bu durum ayakkabı giymeyi zorlaştıran ve ağrıya neden olan o meşhur çıkıntıyı (bunyon) oluşturur. Bu deformitenin gelişimine katkıda bulunan bazı faktörler vardır:

• Genetik yatkınlık (aile öyküsü)
• Sivri burunlu ve yüksek topuklu ayakkabılar
• Düz tabanlık gibi biyomekanik sorunlar
• Bağlarda gevşeklik olması (hipermobilite)

Cerrahi tedavi, deformitenin derecesine, hastanın yaşına, aktivite seviyesine ve eşlik eden kireçlenme olup olmadığına göre kişiye özel olarak planlanır. Hafif ve orta dereceli deformitelerde, genellikle tarak kemiğinin uç kısmından yapılan distal osteotomi (kemik kesme ve kaydırma) ameliyatları (örneğin Chevron, Scarf) ile başarılı sonuçlar alınır. Daha ileri dereceli deformitelerde veya eklemde belirgin gevşeklik varsa, kemiğin daha dip kısmından düzeltildiği proksimal osteotomiler veya birinci tarak kemiği ile orta ayak arasındaki eklemin dondurulduğu Lapidus prosedürü gibi daha kapsamlı ameliyatlar gerekebilir.

Son yıllarda popülerlik kazanan minimal invaziv cerrahi (MIS) teknikleri sayesinde, bu ameliyatlar artık büyük kesiler yerine birkaç küçük delikten özel aletler kullanılarak yapılabilmektedir. Bu yöntemin potansiyel avantajları arasında daha az yumuşak doku hasarı, ameliyat sonrası daha az ağrı ve şişlik, daha estetik yara izleri ve potansiyel olarak daha hızlı bir iyileşme süreci sayılabilir.

Ayaktaki Uyuşma ve Yanmaların Sebepleri Ne Olabilir?

Ayağımızın hissini almamızı ve kaslarını kontrol etmemizi sağlayan sinirler, belirli anatomik tünellerden ve yollardan geçer. Bu yollarda meydana gelen sıkışmalar, ayakta çeşitli şikayetlere yol açabilir.

Ayakta Görülen Sinir Sıkışması Sendromları Nelerdir?

Tıpkı el bileğinde görülen karpal tünel sendromu gibi, ayakta da sinir sıkışmaları oldukça yaygındır. En sık karşılaşılanlar şunlardır:

Tarsal Tünel Sendromu: Ayak bileğinin iç kısmında, tibial sinirin geçtiği “tarsal tünel” adı verilen bir kanalda sıkışmasıdır. Bu durum genellikle düz tabanlık gibi ayağın yapısını bozan durumlarda veya tünel içinde yer kaplayan bir kist (ganglion) gibi nedenlerle oluşur. Hastalar genellikle şu şikayetleri tarif eder.

• Ayak tabanında yanma hissi
• Uyuşma ve karıncalanma
• Özellikle geceleri veya ayakta uzun süre kalındığında artan ağrı

Tedavide öncelikle tabanlıklarla ayağın pozisyonunu düzeltmek, ilaçlar ve tünel içine yapılan enjeksiyonlar denenir. Bu tedavilere yanıt alınamayan veya altta yatan bir kist gibi bariz bir neden olan durumlarda, cerrahi olarak sinirin geçtiği tünelin gevşetilmesi gerekir.

Morton Nöroması: Genellikle üçüncü ve dördüncü parmaklar arasında, ayak tarak kemiklerinin altından geçen bir duyu sinirinin, kronik bası ve tahriş sonucu kalınlaşmasıdır. Bu bir kanser veya tümör değildir; daha çok bir nasır gibi sinirin kendini korumak için kalınlaşmasıdır. Hastalar durumu genellikle çok tipik bir şekilde anlatır: “ayakkabımın içinde çakıl taşı varmış gibi hissediyorum” veya “çorabım katlanmış gibi bir his var”. Bu hisse yanıcı bir ağrı ve parmaklara yayılan uyuşma eşlik edebilir. Tedavide ilk adım, siniri sıkıştıran baskıyı ortadan kaldırmaktır. Bunun için geniş burunlu ayakkabılar, tarak kemiklerinin arasını açan özel destekler (metatars pedi) ve sinir çevresindeki iltihabı azaltmak için kortizon enjeksiyonları uygulanır. Bu konservatif yöntemlere yanıt vermeyen inatçı vakalarda, kalınlaşan bu sinir parçasının cerrahi olarak çıkarılması kesin bir çözüm sunar.

Diyabetik Ayak ve Nöropati Nedir?

Diyabet, ayak sağlığını tehdit eden en ciddi sistemik hastalıklardan biridir. Kontrolsüz yüksek kan şekeri, zamanla hem sinirlere (nöropati) hem de damarlara (vaskülopati) onarılamaz hasarlar vererek bir dizi yıkıcı olayı başlatır. Diyabetin sinirler üzerindeki etkileri üç ana başlıkta incelenir.

• Duyusal Nöropati (His Kaybı): En tehlikeli olanıdır. Kişi, ayağındaki ağrı, sıcak, soğuk gibi koruyucu hisleri kaybeder. Bu nedenle ayakkabının içindeki bir taşı, ayağına batan bir çiviyi veya sıcak sudan yanan ayağını fark etmeyebilir.
• Motor Nöropati (Kas Dengesizliği): Ayaktaki küçük iç kasların erimesine ve zayıflamasına neden olur. Bu durum parmaklarda pençe parmak gibi deformitelerin gelişmesine ve tarak kemiklerinin başlarının altında anormal basınç noktalarının oluşmasına yol açar.
• Otonomik Nöropati (Terleme Bozukluğu): Cildin terleme yeteneğini bozarak kurumasına, çatlamasına ve enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelmesine neden olur.

Bu sinir hasarı, Charcot Nöroartropatisi (Charcot Ayağı) gibi korkutucu bir duruma da yol açabilir. Bu ileri derecede his kaybı olan hastalarda, kemik ve eklemlerin fark edilmeden kırılıp parçalanmasıdır. Kişi ağrı hissetmediği için, parçalanmış kemiklerinin üzerine basmaya devam eder. Bu durum ayağın tamamen çökmesine ve “kayık taban” deformitesi olarak bilinen, ortası çökmüş bir şekil almasına neden olur. Akut dönemde ayak kızarık, şiş ve sıcaktır; sıklıkla bir enfeksiyonla karıştırılır. Tedavinin temel taşı, ayağın üzerine kesinlikle yük bindirmemek ve özel bir alçı (total kontakt alçı) ile ayağı tamamen hareketsiz hale getirerek kemiklerin kendi kendine kaynamasını beklemektir.

Diyabetik ayak yaraları (ülserler) ise genellikle bu üç problemin (his kaybı, deformite, damar sorunu) bir araya gelmesiyle oluşur. Tedavi, yaranın üzerindeki baskıyı kaldırmak (off-loading), yara bakımı, enfeksiyon kontrolü ve kan şekeri düzenlemesini içeren multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. İyileşmeyen yaralarda veya altta yatan kemik iltihabı (osteomiyelit) varlığında, kemik çıkıntılarının tıraşlanması, deformitelerin düzeltilmesi ve en son çare olarak ampütasyon gibi cerrahi müdahaleler gerekebilir.

Mükemmel Bir Mühendislik Olan Yürüyüş Nasıl Gerçekleşir?

Ayağın kemik, eklem ve kas yapısı, yürümenin her adımında mucizevi bir dönüşüm geçirmesini sağlar. Ayak, adımın bir fazında esnek bir amortisör iken, diğer fazında sert bir itme koluna dönüşür. Bu dönüşümdeki bir aksaklık, birçok aşırı kullanım probleminin temelini oluşturur.

Topuk Dikeni (Plantar Fasiit) ve Tedavisinde Neler Yapılır?

Ayak tabanında, topuk kemiğinden başlayıp parmaklara kadar uzanan kalın, lifli bir bant olan plantar fasya, ayağın uzunlamasına kavisini bir yay gibi destekler. Vinç mekanizması (windlass mechanism), bu yapının ayağı nasıl sertleştirdiğini mükemmel bir şekilde açıklar: Yürümenin itme fazında, parmaklarımız, özellikle de başparmak yukarı doğru kalktığında, plantar fasya tarak kemiklerinin başı etrafında gerilir. Bu gerilme, bir vinç kablosunun sarılması gibi, ayak kavisini yükseltir ve orta ayak eklemlerini kilitleyerek ayağı sert ve güçlü bir itme koluna dönüştürür.

Halk arasında topuk dikeni olarak bilinen plantar fasiit, aslında bu mekanizmanın aşırı zorlanması sonucu plantar fasyanın topuğa yapıştığı yerde oluşan mikroskobik yırtıklar ve dejeneratif bir süreçtir. Yani bir iltihap değil bir yıpranmadır. Tedavideki temel amaç bu gergin yapıyı rahatlatmaktır. Bunun için uygulanabilecek bazı etkili yöntemler şunlardır:

• Aşil tendonu ve plantar fasya için düzenli germe egzersizleri
• Ayak kavisini destekleyen kaliteli ayakkabılar ve özel tabanlıklar
• Gece atelleri (gece boyunca fasyanın kasılıp kısalmasını engelleyerek tipik “sabah ilk adım ağrısını” önlemede çok etkilidir)
• Ağrılı bölgeye soğuk uygulama
• Gerekli durumlarda enjeksiyon tedavileri.

Prof. Dr. Murat Demirel

Ortopedi ve travmatoloji, kas-iskelet sistemini etkileyen hastalık ve yaralanmaların tanı ve tedavisiyle ilgilenen tıbbi bir uzmanlık alanıdır. Bu dal, kemikler, eklemler, kaslar, tendonlar, bağ dokular ve sinir sistemini kapsar. Ortopedi; doğumsal deformiteler, omurga eğrilikleri ve eklem bozuklukları gibi yapısal sorunlara odaklanırken, travmatoloji ani yaralanmalarla (örneğin kırık, çıkık ve kas zedelenmeleri) ilgilenir. Cerrahi ve cerrahi dışı tedavi yöntemlerini kapsayan bu alan; fizyoterapi, enjeksiyonlar, ortotik cihazlar ve robot destekli minimal invaziv ameliyatları da içeren geniş bir yelpazeye sahiptir. Alt uzmanlık alanları arasında spor cerrahisi, omurga cerrahisi, çocuk ortopedisi ve eklem protezleri gibi konular yer alır. Hedef, ağrıyı azaltmak, hareket kabiliyetini artırmak ve hastanın yaşam kalitesini iyileştirmektir.