Kalça Sıkışma (Impingement) Sendromu

Kalça sıkışma sendromu, kalça eklemini oluşturan top (femur başı) ve yuva (asetabulum) kemiklerinin yapısal olarak tam uyumlu olmaması nedeniyle, hareket sırasında anormal bir şekilde birbirine çarparak sıkışmasıdır. Bu mekanik sürtünme ve çarpma, özellikle genç ve aktif bireylerde zamanla eklemde hasara yol açar. Genellikle kasık ağrısıyla kendini gösteren kalça sıkışması belirtileri, kişinin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu durum altta yatan yapısal sorunu çözmeden “bu kalça sıkışması nasıl geçer?” sorusuna kalıcı bir yanıt bulmayı zorlaştıran ilerleyici bir eklem problemidir.

Kalça Sıkışma Sendromu Nedir?

Bu sendromu anlamak için önce kalça ekleminin muhteşem tasarımına bir göz atalım. Kalça eklemi, vücudun en sağlam ve en hareketli eklemlerinden biridir. Yapısını bir top ve yuvaya benzetebiliriz; tıpkı bir topun bir kasenin içinde dönmesi gibi. “Top” kısmı, uyluk kemiğimizin (femur) üst ucundaki küre şeklindeki başıdır. “Yuva” ise leğen kemiğimizde (pelvis) bu topun içine oturduğu çukur kısımdır ve tıbbi adı asetabulumdur.

Bu iki kemiğin birbiriyle temas ettiği yüzeyler, pürüzsüz, parlak ve kaygan bir doku olan eklem kıkırdağı ile kaplıdır. Bu kıkırdak, milimetrik kalınlığına rağmen inanılmaz bir iş başarır; kemiklerin birbirine sürtünmeden, ağrısız ve akıcı bir şekilde hareket etmesini sağlar. Ayrıca yuvanın kenarını çepeçevre saran, “labrum” adını verdiğimiz çok özel bir yapı daha vardır. Labrum, güçlü ve esnek bir kıkırdak halkadır. Onu, bir kavanozun kapağındaki lastik contaya benzetebiliriz. Görevleri çok kritiktir: yuvayı derinleştirerek topun daha stabil durmasını sağlar, eklem içindeki basıncı dengeler ve eklem sıvısının sızmasını engelleyerek kıkırdağın beslenmesine yardımcı olur.

Peki, Kalça Sıkışma Sendromu bu mükemmel mekanizmayı nasıl bozar? Sorun, kemiklerin şeklinde gizlidir. Normalde mükemmel bir uyum içinde çalışması gereken top ve yuvada, doğuştan gelen veya ergenlik dönemindeki gelişim sırasında oluşan yapısal farklılıklar mevcuttur. Ya topuz kısmı tam küresel değildir ve üzerinde bir tümsek bulunur ya da yuva kısmı topu olması gerekenden daha fazla örterek adeta bir kıskaç gibi davranır.

İşte bu kemiksel fazlalıklar, kalça belirli hareketleri yaptığında (özellikle bükülme ve dönme hareketlerinde) eklemin diğer yapılarına çarpar ve onları sıkıştırır. Bu tekrarlayan mikro travmalar, zamanla o değerli conta olan labrumda yırtıklara, eklem kıkırdağında ise geri dönüşü olmayan aşınmalara yol açar. Yani bu sendrom, temelde mekanik bir sürtünme ve çarpma problemidir.

Kaç Çeşit Kalça Sıkışma Sendromu Vardır?

Sıkışmanın kaynağına, yani kemiksel problemin nerede olduğuna göre bu sendromu temelde üç farklı tipte değerlendiririz. Bu ayrımı yapmak, kişiye özel en doğru tedavi yolunu çizmemiz için hayati önem taşır.

Cam (Eksantrik) Tipi Sıkışma

Buradaki sorun “topuzda”, yani uyluk kemiğinin (femur) başındadır. Femur başı, pürüzsüz bir küre şeklinde olmak yerine, baş ile boynun birleştiği yerde fazladan bir kemik tümseğine sahiptir. Bu tümsek, kalça hareket ettikçe yuvanın kenarına çarpar. Bunu, üzerinde kurumuş bir tutkal birikintisi olan bir bilyenin düz bir yüzeyde yuvarlanmaya çalışmasına benzetebiliriz; her turda takılacak ve yüzeyi çizecektir. İşte bu Cam tipi tümsek de her harekette önce labruma, sonra da altındaki kıkırdağa sürterek bu narin dokuları zamanla soyar ve yıpratır. Genellikle genç ve aktif erkeklerde daha sık görülür.

Pincer (Kıskaç) Tipi Sıkışma

Bu tipte ise sorun “yuvada”, yani asetabulumdadır. Yuvanın kenarı, normalden daha derindir veya dışa doğru bir kemik çıkıntısı vardır. Bu durum yuvanın topu olması gerekenden daha fazla örtmesine, adeta bir kıskaç gibi sarmasına neden olur. Kalça, hareket sınırlarına ulaştığında femur boynu bu aşırı örtüye çarpar ve arada kalan labrumu ezer. Bunu, çay fincanının kenarının çok derin olup, kaşığı her çevirdiğinizde çay poşetini sıkıştırmasına benzetebiliriz. Bu tip sıkışma, labrum hasarını ön planda tutar ve genellikle orta yaş kadınlarda daha yaygındır.

Kombine (Mikst) Tip Sıkışma

Aslında klinik pratikte en sık karşılaştığımız durum budur. Hastaların büyük bir çoğunda hem Cam tipi (topuzda tümsek) hem de Pincer tipi (yuvada fazlalık) deformiteler bir arada bulunur. Yani eklem, iki farklı mekanizma tarafından aynı anda saldırıya uğrar. Bu durum hem hasarın daha karmaşık olabileceği hem de cerrahi tedavide her iki problemin de eksiksiz bir şekilde düzeltilmesi gerektiği anlamına gelir.

Kalça Sıkışma Sendromu Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?

Hastaların en çok merak ettiği sorulardan biri de “Bu neden benim başıma geldi?” sorusudur. Kalça Sıkışma Sendromu’nun temel nedeni, kalça kemiklerinin ergenlikteki büyüme döneminde, genetik ve mekanik faktörlerin birleşimiyle ideal formda gelişmemesidir. Bu büyük ölçüde kişinin kontrolü dışında olan bir durumdur. Yani bu sizin hatanız değil.

Ancak herkeste kemik yapısı bu şekilde olmasına rağmen belirti ortaya çıkmaz. Bazı faktörler bu sessiz durumun ağrılı bir sendroma dönüşme riskini artırır. Bu risk faktörleri şunlardır:

• Yoğun sportif faaliyetler
• Çocukluk çağı kalça hastalıkları öyküsü
• Genetik yatkınlık
• Mesleki zorlanmalar
• Geçirilmiş kalça travmaları

Bu faktörleri biraz daha açalım. Özellikle kalçanın sürekli ve aşırı derecede bükülme ve dönme hareketine maruz kaldığı sporlar, en önemli tetikleyicilerdendir. Futbol, buz hokeyi, basketbol, bale, dövüş sanatları ve halter gibi branşlarla uğraşan ve altta yatan kemik anormalliği olan sporcularda, bu tekrarlayan hareketler sıkışmayı artırarak semptomların çok daha erken yaşlarda ortaya çıkmasına neden olur. Unutulmamalıdır ki spor, bu sendroma sebep olmaz; sadece var olan yapısal sorunu gün yüzüne çıkarır. Benzer şekilde çocuklukta geçirilmiş bazı kalça hastalıkları (Legg-Calve-Perthes veya femur başı epifiz kayması gibi) femur başının şeklini bozarak ileride Cam tipi sıkışmaya zemin hazırlayabilir.

Hangi Belirtiler Kalça Sıkışma Sendromu’nu Düşündürmelidir?

Kalça Sıkışma Sendromu’nun belirtileri genellikle yavaş yavaş başlar ve zamanla kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürebilir. Eğer aşağıdaki belirtilerden bir veya birkaçı size tanıdık geliyorsa, bir uzmana danışmanızda fayda vardır.

En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Kasık ağrısı
• Kalçanın yan tarafında ağrı
• Derin ve künt bir sızı hissi
• Keskin ve batıcı ağrı
• Takılma veya kilitlenme hissi
• Kalçadan “tık” sesi gelmesi
• Hareket kısıtlılığı
• Topallama
• Otururken artan rahatsızlık
• Spor performansında düşüş

Bu belirtilerin en tipik olanı kasık ağrısıdır. Hastalar genellikle ağrıyı tarif ederken elleriyle “C” harfi şekli yaparak kalçalarının yan ve ön tarafını kavrarlar; biz buna “C işareti” (C sign) deriz ve bu sıkışma sendromu için oldukça tipik bir bulgudur. Ağrı, özellikle uzun süre oturduktan sonra (örneğin uzun bir araba yolculuğu veya ofis toplantısı sonrası), derin bir sandalyeden kalkarken, çorap giymek için eğilirken veya arabaya inip binerken kendini gösterir.

Aktivite sırasında ise ağrının karakteri değişebilir; ani bir dönme veya çömelme hareketiyle bıçak saplanır gibi keskin bir ağrı hissedilebilir. Eklemin içindeki mekanik sorundan kaynaklanan takılma, kilitlenme veya “tık” sesi gibi sesler de sıkça eşlik eder. Bu mekanik semptomlar, genellikle hasar görmüş labrumun veya serbest bir kıkırdak parçasının eklem aralığına sıkışmasından kaynaklanır. Zamanla, vücut ağrıdan kaçınmak için hareketleri kısıtlamaya başlar ve kalça ekleminde, özellikle içe dönme hareketinde belirgin bir sertlik ve kısıtlılık gelişir.

Kalça Sıkışma Sendromu Tanısı İçin Hangi Yöntemler Kullanılır?

Doğru tanı, doğru tedavinin ilk ve en önemli adımıdır. Kalça Sıkışma Sendromu tanısını koyarken tek bir bulguya veya tek bir filme bakarak karar vermeyiz. Tıpkı bir dedektif gibi, tüm ipuçlarını bir araya getirerek sonuca ulaşırız. Bu süreç birkaç temel adımdan oluşur.

Tanı sürecinde başvurduğumuz yöntemler:

• Detaylı tıbbi öykü alımı
• Kapsamlı fizik muayene
• Özel röntgen grafileri
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG / MR Artrografi)
• Bilgisayarlı Tomografi (BT)
• Tanısal eklem içi enjeksiyon

İlk olarak sizi dikkatle dinleriz. Ağrınızın ne zaman, nerede ve nasıl başladığı, hangi hareketlerle artıp azaldığı, yaşam tarzınız, yaptığınız sporlar gibi bilgiler bizim için çok değerlidir. Ardından fizik muayeneye geçeriz. Yürüyüşünüzü, duruşunuzu, kalça hareket açıklığınızı ve kas gücünüzü değerlendiririz. Bu muayenenin kilit noktası, sıkışma testleridir. En sık kullandığımız FADIR testinde, sırtüstü yatarken kalçanızı ve dizinizi büker, ardından bacağınızı içe doğru çeviririz. Bu hareketin kasığınızdaki o tanıdık ağrıyı tetiklemesi, sıkışma sendromu şüphesini kuvvetlendirir.

Görüntüleme yöntemleri ise tanıyı kesinleştirmemizi sağlar. İlk basamak her zaman özel pozisyonlarda çekilen röntgen filmleridir. Röntgen, kemik yapısını mükemmel gösterir ve Cam veya Pincer tipi kemiksel anormallikleri saptamamızı sağlar. Bu filmler üzerinde yaptığımız özel ölçümlerle (alfa açısı, lateral merkez-kenar açısı gibi) sıkışmanın tipini ve derecesini belirleriz.

Kemikleri gördükten sonra sıra yumuşak dokulara, yani labrum ve kıkırdağa gelir. Bu yapıları değerlendirmek için en iyi yöntem MRG’dir. Özellikle eklem içine kontrast madde (boyalı sıvı) vererek çektiğimiz MR Artrografi, labrumdaki en küçük yırtıkları ve kıkırdaktaki hasarın boyutunu çok net bir şekilde ortaya koyar. Bazı karmaşık durumlarda veya ameliyat planlaması için kemik yapısını 3 boyutlu olarak görmek istediğimizde Bilgisayarlı Tomografi (BT) taramasından da faydalanabiliriz.

Son olarak bazen ağrının kaynağının bel veya başka bir yerden yansıyıp yansımadığından emin olmak için tanısal enjeksiyon yaparız. Doğrudan kalça eklemine yapılan lokal anestezik enjeksiyonu sonrası ağrı belirgin bir şekilde geçerse, problemin kaynağının kalça eklemi olduğu kesinleşir.

Kalça Sıkışma Sendromu Ameliyatsız Yöntemlerle Tedavi Edilebilir mi?

Evet, her Kalça Sıkışma Sendromu vakası hemen cerrahi gerektirmez. Özellikle eklemde ciddi bir kıkırdak hasarı oluşmamışsa ve semptomlar kontrol altına alınabiliyorsa, ilk tercihimiz her zaman ameliyatsız (konservatif) tedavi yöntemleridir. Bu tedavilerdeki amacımız, ağrıyı gidermek, fonksiyonu artırmak ve eklemi daha fazla hasardan korumaktır.

Ameliyatsız tedavi seçenekleri şunları içerir:

• Aktivite düzenlemesi
• İlaç tedavisi
• Fizik tedavi ve rehabilitasyon
• Eklem içi enjeksiyonlar

Tedavinin ilk adımı, ağrıyı tetikleyen aktiviteleri belirleyip bunlardan kaçınmak veya bunları düzenlemektir. Örneğin bisiklet selesini yükseltmek, ofisteki sandalyeyi daha yüksek bir modelle değiştirmek veya derin çömelme gerektiren egzersizlere ara vermek gibi basit değişiklikler bile büyük fark yaratabilir. Ağrı ve inflamasyonu (yangıyı) baskılamak için doktor kontrolünde nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar kullanılabilir. Ancak bu tedavinin temel taşı, fizik tedavidir. İyi planlanmış bir fizik tedavi programı, sadece semptomları hafifletmekle kalmaz, aynı zamanda kalça çevresindeki kasları güçlendirerek ve esnekliği artırarak eklemin mekaniğini de düzeltir.

Eğer bu yöntemlere rağmen ağrı devam ederse, eklem içine kortizon enjeksiyonu düşünülebilir. Kortizon, güçlü bir anti-inflamatuar etkiye sahiptir ve eklemdeki yangıyı azaltarak birkaç ay sürebilen belirgin bir rahatlama sağlayabilir. Bu enjeksiyon, altta yatan kemiksel sorunu çözmese de hastanın ağrılı dönemi atlatıp fizik tedaviye daha etkin bir şekilde katılabilmesi için bir “köprü” görevi görebilir.

Cerrahi Tedavi Kalça Sıkışma Sendromu İçin Ne Zaman ve Nasıl Gerekli Olur?

Eğer en az 3-6 aylık düzenli ameliyatsız tedaviye (özellikle iyi bir fizik tedavi programına) rağmen ağrılarınız devam ediyor, yaşam kaliteniz düşüyor ve görüntüleme yöntemlerinde bu ağrıyı açıklayacak labrum yırtığı gibi yapısal bir hasar varsa, cerrahi tedavi en doğru seçenek haline gelir. Cerrahi kararı, hastanın yaşı, aktivite beklentisi ve eklemdeki hasarın derecesi gibi birçok faktör göz önünde bulundurularak, hasta ile birlikte verilir.

Cerrahideki temel amaçlarımız şunlardır:

• Sıkışmaya neden olan fazla kemik çıkıntılarını tıraşlamak
• Yırtık labrumu tamir etmek
• Hasarlı kıkırdak dokusunu onarmak
• Eklemin normal ve ağrısız hareketini yeniden sağlamak
• Uzun vadede kireçlenme gelişimini yavaşlatmak

Günümüzde bu cerrahi, çok büyük oranda kalça artroskopisi adı verilen kapalı (minimal invaziv) yöntemle gerçekleştirilmektedir. Bu teknikte, kalçaya büyük bir kesi yapmak yerine, yaklaşık 1 cm’lik birkaç küçük delikten girilir. Bir delikten kamera sokularak eklemin içi dev bir ekrana yansıtılırken, diğer deliklerden sokulan minyatür cerrahi aletlerle tüm işlemler gerçekleştirilir. Cerrah, ekrandan eklemin içini büyüterek görerek, kemik tümseğini (Cam lezyonu) veya yuva kenarındaki fazlalığı (Pincer lezyonu) özel bir tıraşlayıcıyla temizler. Ardından, yırtık olan labrum, küçük vidalar (ankorlar) ve özel iplikler kullanılarak olması gereken yere, yani yuvanın kenarına geri dikilir. Mümkün olan her durumda labrumu tamir etmek, eklemin geleceği için en iyi seçenektir.

Bu kapalı yöntemin avantajı, açık cerrahiye kıyasla çok daha az doku hasarı oluşturması, ameliyat sonrası ağrının daha az olması, hastanede kalış süresinin kısalması ve normal hayata dönüşün çok daha hızlı olmasıdır.

Kalça Sıkışma Sendromu Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci Nasıl İlerler?

Başarılı bir ameliyat, denklemin sadece yarısıdır. Diğer yarısı ise ameliyat sonrası uygulanacak olan dikkatli ve sabırlı rehabilitasyon sürecidir. Bu süreç tamir edilen dokuların korunarak iyileşmesine izin verirken, eklemin sertleşmesini ve kasların zayıflamasını önlemeyi hedefler. Her hastanın iyileşme hızı farklı olsa da genel olarak rehabilitasyon protokolü belirli aşamalardan oluşur.

Faz 1: Erken Koruma Dönemi (Ameliyat sonrası 0-4 Hafta)

Bu dönemin tek bir amacı vardır: korumak. Tamir edilen labrum ve diğer dokular çok hassastır.

Yapılması Gerekenler:

• Koltuk değneği kullanmak (genellikle ilk 2-4 hafta)
• Ameliyatlı bacağa kontrollü ve az yük vermek
• Fizyoterapist eşliğinde nazik ve pasif hareketlere başlamak
• Buz uygulaması yapmak
• Verilen basit izometrik kas kasma egzersizlerini yapmak

Kaçınılması Gerekenler:

• Ani ve zorlayıcı hareketler
• Bacak bacak üstüne atmak
• Derin çömelmek veya alçak sandalyelere oturmak
• Aktif olarak bacağı düz kaldırmaya çalışmak

Faz 2: Orta Dönem (Ameliyat sonrası 4-12 Hafta)

Artık yavaş yavaş hareket ve güç kazanma zamanı.

Yapılması Gerekenler:

• Koltuk değneklerini kademeli olarak bırakmak
• Tam hareket açıklığını kazanmaya yönelik çalışmak
• Kalça çevresi kasları güçlendirmeye başlamak (köprü, clamshell vb.)
• Denge egzersizlerine başlamak
• Sabit bisiklet gibi düşük etkili kardiyo egzersizleri yapmak

Kaçınılması Gerekenler:

• Koşmak ve sıçramak
• Ağrıya neden olan herhangi bir egzersizi zorlamak
• Ağır ağırlık kaldırmak

Faz 3: İleri Dönem ve Spora Dönüş (Ameliyat sonrası 3-6 Ay ve sonrası)

Bu son aşamada hedef, kişiyi önceki aktivite seviyesine güvenli bir şekilde döndürmektir.

Yapılması Gerekenler:

• Daha zorlayıcı güçlendirme egzersizlerine geçmek
• Koşu programına kademeli olarak başlamak
• Çeviklik ve spora özgü hareketlere başlamak

Kaçınılması Gerekenler:

• Yeterli güç ve kontrol kazanmadan tam tempolu spora dönmek
• Isınma ve soğuma rutinlerini atlamak

Spora tam dönüş genellikle 6 ayı, bazen daha uzun bir süreyi bulabilir. Bu süreçte sabırlı olmak ve vücudun sinyallerini dinlemek en önemli kuraldır.

Kalça Sıkışma Sendromu Tedavisi Kireçlenmeyi Önleyebilir mi?

Bu tedavinin belki de en önemli uzun vadeli hedefidir. Tedavi edilmeyen bir Kalça Sıkışma Sendromu, eklemde sürekli devam eden anormal sürtünme nedeniyle yıllar içinde kıkırdak dokusunu yavaş yavaş yok eder ve bu durumun nihai sonucu erken yaşta gelişen kalça kireçlenmesidir (osteoartrit). Kalça kireçlenmesi ilerlediğinde ise tek çözüm kalça protezi ameliyatı olabilmektedir.

Zamanında yapılan cerrahi müdahale ile sıkışmaya neden olan kemiksel problem ortadan kaldırıldığında ve yırtık labrum tamir edildiğinde, eklem içindeki bu yıkıcı süreç durdurulur. Böylece kıkırdak hasarının ilerlemesi yavaşlatılır veya önlenir. Yapılan bilimsel çalışmalar özellikle kıkırdak hasarı ilerlemeden yapılan kalça artroskopisi ameliyatlarının, kalça eklemini korumada ve ileride kalça protezi ihtiyacını ötelemede veya tamamen ortadan kaldırmada oldukça başarılı olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla bu tedavi sadece bugünkü ağrınızı gidermekle kalmaz, aynı zamanda kalçanızın geleceğine yapılmış önemli bir yatırımdır.