Robotik artroplasti, diz ve kalça kireçlenmesi tedavisinde kullanılan, cerrahın kontrolündeki robotik kollar yardımıyla protezin milimetrik hassasiyetle yerleştirilmesini sağlayan ileri teknolojik bir cerrahi sistemdir. Bu yöntem ameliyat öncesi veya sırasında oluşturulan üç boyutlu sanal modeller sayesinde, hastanın kendine özgü anatomisine en uygun kemik kesilerinin yapılmasını ve implantın kusursuz açıda konumlandırılmasını mümkün kılar. Hata payını ortadan kaldırmayı hedefleyen robotik cerrahi, sağlıklı dokuları koruyarak hastaların iyileşme sürecini hızlandıran ve protez ömrünü uzatan kişiselleştirilmiş bir tedavi yaklaşımıdır.
Yazı İçeriği
Robotik Artroplasti Nedir ve Temel Prensibi Nasıl İşler?
Robotik artroplasti, diz veya kalça gibi hasar görmüş eklemlerin protez ile değiştirilmesi işlemlerinde, cerraha yardımcı olmak üzere tasarlanmış yüksek teknolojili bir sistemdir. Bu sistemin temel amacı, insan elinin doğal sınırlarını aşan bir hassasiyet sağlamaktır. Geleneksel yöntemlerde cerrahlar, el yordamı, göz kararı ve manuel kılavuzlar kullanarak kemikleri keser ve protezi yerleştirir. Bu yöntemler yıllardır başarıyla uygulanmaktadır ancak milimetrik sapmalar her zaman mümkündür. Robotik sistemler ise bu sapma ihtimalini ortadan kaldırmayı hedefler.
Sistemin çalışma mantığı, hastanın anatomisini dijital bir veriye dönüştürmeye dayanır. Her insanın kemik yapısı, eklem açısı ve bağ dokusu parmak izi gibi kendine özgüdür. Robotik sistem, ameliyat öncesinde çekilen tomografi görüntüleri veya ameliyat sırasında yapılan özel haritalama yöntemleri ile eklemin üç boyutlu sanal bir modelini oluşturur. Bu model, cerrahın elinde bir nevi “navigasyon cihazı” işlevi görür. Nasıl ki bilmediğiniz bir yolda navigasyon sizi hatasız bir şekilde hedefe götürüyorsa, robotik sistem de cerrahı, protezi en ideal noktaya yerleştirmesi için yönlendirir.
Bu teknolojinin en çarpıcı özelliği, dinamik referanslama yeteneğidir. Yani sistem, sadece kemiğin duruşunu değil bacağınızı büktüğünüzde veya açtığınızda bağlarınızın ne kadar gerildiğini de anlık olarak hesaplar. Geleneksel cerrahide bu dengeyi sağlamak tamamen cerrahın o anki hissiyatına bağlıyken, robotik cerrahide milimetrik verilerle desteklenmiş matematiksel bir kesinlik söz konusudur. Bu sayede ameliyat sonrasında hastanın dizini veya kalçasını daha doğal hissetmesi ve protezin ömrünün uzaması amaçlanır.
Robotik Artroplasti Sistemlerinde Kullanılan Yöntemler Nelerdir?
Robotik cerrahi tek bir cihaz veya tek bir yöntemden ibaret değildir. Farklı firmaların geliştirdiği, çalışma prensipleri birbirinden ayrılan çeşitli sistemler mevcuttur. Ancak genel olarak bu sistemleri, cerraha ne kadar müdahale ettiklerine ve nasıl yönlendirdiklerine göre sınıflandırmak mümkündür. Bu sınıflandırmayı anlamak, ameliyatın nasıl gerçekleştiğini kafanızda canlandırmanız açısından önemlidir.
Günümüzde kullanılan temel sistem sınıfları şunlardır:
- Tam otonom sistemler
- Yarı otonom sistemler
- Pasif sistemler
Tam otonom sistemler, cerrahın aktif müdahalesi olmadan belirli görevleri (örneğin kemik kesimini) kendi başına yapan robotlardır. Ancak güvenlik endişeleri ve teknik zorluklar nedeniyle bu sistemler günümüzde pek tercih edilmemekte ve yaygınlaşmamıştır.
Bugün kliniklerde en sık karşılaştığımız ve “altın standart” olarak kabul edilen grup, yarı otonom sistemlerdir. Bu sistemlerde cerrah, robotik bir kolu veya akıllı bir el aletini tutar. Kontrol tamamen cerrahın elindedir; cerrah istemeden robot hareket etmez. Ancak robot, cerraha “dokunsal geri bildirim” (haptic feedback) sağlar.
Dokunsal geri bildirimi şöyle hayal edebilirsiniz: Ameliyat öncesinde bilgisayarda kemiğin kesileceği sınırlar belirlenmiştir. Cerrah ameliyat sırasında bu sınırların dışına çıkmaya çalışırsa, robotik kol fiziksel bir direnç gösterir, titrer veya durur. Yani cerrahın hata yapmasına, sağlam dokuyu kesmesine veya damar-sinir paketine zarar vermesine izin vermez. Bu cerrah için inanılmaz bir güvenlik çemberidir.
Pasif sistemler ise daha çok gelişmiş navigasyon cihazlarına benzer. Ekranda cerraha sürekli veriler, açılar ve yönlendirmeler sunar ancak fiziksel olarak cerrahın elini tutmaz veya engellemez. Cerrah, ekrandaki grafikleri takip ederek işlemi manuel olarak gerçekleştirir. Her yöntemin kendine göre avantajları olsa da yarı otonom sistemlerin sunduğu güvenlik duvarı, cerrahlar arasında giderek daha fazla kabul görmektedir.
Robotik Artroplasti Ameliyat Öncesi Planlama Süreci Nasıl İşler?
Başarılı bir cerrahinin temeli, ameliyathaneye girmeden çok önce atılır. Robotik artroplastinin en büyük gücü, bize sunduğu detaylı ve kişiselleştirilmiş planlama imkanıdır. Geleneksel yöntemlerde cerrah, hastanın röntgenlerine bakarak kafasında bir plan yapar ve asıl kararları ameliyat sırasında, eklemi açtığında verir. Robotik cerrahide ise sürprizlere yer yoktur.
Planlama süreci genellikle iki ana yolla yapılır:
Birincisi, görüntü tabanlı (BT destekli) planlamadır. Bu yöntemde ameliyattan birkaç hafta önce hastanın ilgili ekleminin Bilgisayarlı Tomografisi çekilir. Bu görüntüler sisteme yüklenir ve ekleminiz bilgisayar ekranında üç boyutlu olarak yeniden yaratılır. Cerrah, daha hastaya dokunmadan, bilgisayar başında ameliyatı sanal olarak gerçekleştirir. Kullanılacak protezin boyutu, hangi açıyla yerleştirileceği, kemiğin nereden kaç milimetre kesileceği bu aşamada belirlenir. Bu yöntem protez boyutunu tutturmada neredeyse yüzde yüzlük bir başarı sağlar.
İkinci yöntem ise görüntüsüz (intraoperatif haritalama) sistemlerdir. Bu yöntemde hasta ameliyat öncesi tomografiye girmez, dolayısıyla radyasyon almaz. Bunun yerine ameliyat başladığında, cerrah özel işaretleyiciler kullanarak eklem yüzeyini boyar gibi tanıtır. Robot, bu verileri işleyerek o an ameliyathanede bir 3D model oluşturur. Bu yöntem radyasyondan kaçınmak için avantajlı olsa da cerrahın işaretleme sırasındaki hassasiyetine çok bağımlıdır.
Tomografi destekli sistemlerin bir diğer gizli faydası da tanısal değeridir. Bazen tomografi taramalarında, ameliyatla doğrudan ilgili olmayan ancak hastanın sağlığını etkileyebilecek kemik kistleri veya farklı anatomik varyasyonlar tespit edilebilir. Bu bulgular, cerrahi planın değiştirilmesini veya ek tedbirler alınmasını gerektirebilir. Sonuç olarak hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, amaç hastanın anatomisine “özel dikim” bir elbise gibi tam uyan bir protez yerleşimi sağlamaktır.
Robotik Total Diz Artroplastisi (Diz Protezi) Hangi Avantajları Sağlar?
Diz kireçlenmesi (gonartroz) nedeniyle yaşam kalitesi düşen, yürümekte zorlanan ve gece ağrıları çeken hastalar için total diz protezi hayat kurtarıcı bir ameliyattır. Robotik teknolojinin en yaygın kullanıldığı alan da burasıdır. Robotik destekli total diz protezi (RA-TKA), geleneksel yöntemlere kıyasla çok önemli teknik ve klinik avantajlar sunar.
Bu avantajlardan ilki ve en önemlisi, bacak diziliminin (hizalamanın) mükemmel bir şekilde sağlanmasıdır. Geleneksel cerrahide hedef genellikle bacağı mekanik olarak dümdüz yapmaktır. Ancak insanların çoğu doğuştan dümdüz bacaklara sahip değildir. Robotik sistemler, “Kinematik Hizalama” veya “Kısıtlı Kinematik Hizalama” dediğimiz, hastanın doğuştan gelen, kendine has bacak yapısını koruyan yöntemleri uygulamamıza olanak tanır. Bu sayede hasta, ameliyat sonrasında dizini “kendi diziymiş gibi” hisseder, yabancılık çekmez.
Yumuşak doku dengesi, diz protezinin başarısındaki gizli kahramandır. Diz bükülüp açılırken iç ve dış bağların dengeli olması gerekir. Eğer bir taraf çok sıkı, diğer taraf gevşek olursa dizde tıkırtı, ağrı veya güvensizlik hissi oluşur. Robotik sistemler, ameliyat sırasında dizin her açısında bağ gerginliğini ölçer. Cerrah, bu verilere bakarak protezin pozisyonunu mikron düzeyinde değiştirir ve bağları kesmeye gerek kalmadan mükemmel dengeyi yakalar. Bu durum ameliyat sonrası ağrının daha az olmasını ve iyileşmenin hızlanmasını sağlar.
Robotik diz protezi ameliyatının sağladığı faydalar şunlardır:
- Daha az yumuşak doku hasarı
- Daha az ameliyat sonrası ağrı
- Daha hızlı hastaneden taburcu olma süresi
- Daha az fizik tedavi ihtiyacı
- Daha yüksek hasta memnuniyeti
Araştırmalar, robotik yöntemle ameliyat olan hastaların ağrı skorlarının daha düşük olduğunu ve ağrı kesici (özellikle opioid türevi) ihtiyaçlarının belirgin şekilde azaldığını göstermektedir. Ayrıca “Manipülasyon” dediğimiz, ameliyat sonrası sertleşen dizi açmak için yapılan ek müdahale oranları robotik cerrahide çok daha düşüktür.
Robotik Kısmi (Yarım) Diz Artroplastisi Kimler İçin Uygundur?
Bazen kireçlenme dizin tamamını etkilemez, sadece iç veya dış kısmında bozulma olur. Bu durumda sağlam olan kısımları, özellikle de ön ve arka çapraz bağları feda edip tüm dizi değiştirmek yerine, sadece bozulmuş kısmı değiştirmek (Yarım Diz Protezi) çok daha mantıklı bir seçenektir. Ancak yarım diz protezi, teknik olarak tam diz protezinden çok daha zordur ve hata kabul etmez. Çok küçük bir açı hatası bile protezin erken gevşemesine ve başarısızlığa yol açabilir.
İşte robotik cerrahinin hassasiyeti burada hayati önem taşır. Robotik yarım diz artroplastisi (RA-UKA), cerrahın sadece hasarlı bölgeyi hedef almasını, sağlam kemiğe ve kıkırdağa dokunmamasını garanti eder. Sistem, cerrahın planlanan alanın dışına taşmasını engelleyerek, dizin doğal mekaniğini sağlayan çapraz bağların korunmasını sağlar.
Bu ameliyatın uygun olduğu hastalar şunlardır:
- Sadece tek kompartmanda kireçlenmesi olanlar
- Çapraz bağları sağlam olanlar
- Ciddi bacak eğriliği olmayanlar
- İleri derecede hareket kısıtlılığı bulunmayanlar
- İltihaplı romatizması olmayanlar
Robotik sistemle yapılan yarım diz protezlerinde, protezin kemiğe oturma açısı o kadar hassas ayarlanır ki erken gevşeme riski minimize edilir. Hastalar genellikle tam diz protezine göre çok daha hızlı iyileşir, daha az ağrı duyar ve dizlerini çok daha kıvrak kullanabilirler. Hatta çoğu hasta, ameliyat olduğunu bile unutacak kadar doğal bir hisse kavuşur.
Robotik Kalça Artroplastisi Bacak Uzunluğu Farkını Nasıl Önler?
Kalça protezi ameliyatlarında hastaların en büyük korkularından biri, ameliyat sonrasında bir bacağın diğerinden kısa veya uzun kalmasıdır. Bu durum “Bacak Uzunluğu Farkı” (LLD) olarak adlandırılır ve ne yazık ki geleneksel yöntemlerde nadir de olsa karşılaşılan bir sorundur. Bacak boyundaki fark, hastanın topallamasına, bel ağrıları çekmesine ve sinir hasarlarına neden olabilir.
Robotik Kalça Artroplastisi (RA-THA), bu sorunu çözmek için en etkili yöntemdir. Ameliyat sırasında robot, her iki bacağın uzunluğunu ve kalça merkezinin konumunu anlık olarak ölçer. Cerrah, protezi yerleştirmeden önce ekranda bacak boyunun ne kadar uzayacağını veya kısalacağını milimetresine kadar görür. Eğer bir fark varsa, protez parçalarının boyutunu veya yerleşim açısını değiştirerek bu farkı daha ameliyat bitmeden eşitler.
Robotik kalça protezinin bir diğer kritik avantajı da leğen kemiğine yerleştirilen yuvanın (asetabular cup) açısının ayarlanmasıdır. Bu yuvanın doğru açıda yerleştirilmesi çok önemlidir. Eğer çok dik veya çok yatık yerleştirilirse, protez yerinden çıkabilir (dislokasyon), bacak hareketleri kısıtlanabilir veya protez yüzeyleri birbirine sürterek erken aşınabilir. Robotik sistem, cerraha hastanın anatomisine en uygun “güvenli bölgeyi” gösterir ve yuvanın bu sınırlar içinde kusursuz bir şekilde yerleştirilmesini sağlar. Bu da çıkık riskini azaltır ve protezin ömrünü uzatır.
Robotik Artroplasti Sonrası İyileşme Süreci Nasıldır?
Ameliyatın teknolojik olarak ne kadar mükemmel yapıldığı, hasta için genellikle tek bir anlama gelir: “Ne zaman normal hayatıma dönebilirim?” Robotik cerrahinin dokuya saygılı yaklaşımı, iyileşme sürecine doğrudan olumlu katkı sağlar. Geleneksel yöntemlerde, cerrahın görüş alanını açmak için yaptığı doku kesileri ve kemik hazırlığı sırasındaki mikro travmalar, ameliyat sonrası ağrı ve şişliğin temel nedenleridir. Robotik cerrahide ise sadece gerekli olan alana müdahale edilir, bu da “daha az travma” demektir.
Klinik çalışmalarda ve hasta geri bildirimlerinde gözlemlenen iyileşme avantajları şunlardır:
- Daha az ameliyat sonrası ağrı
- Daha az ağrı kesici kullanımı
- Daha az kan kaybı
- Daha az doku ödemi ve şişlik
- Daha erken yürüyüşe başlama
- Daha kısa hastanede yatış süresi
Hastalarımız genellikle ameliyattan birkaç saat sonra yürütülmeye başlanır. Robotik cerrahi geçiren hastaların, düz bacak kaldırma gibi kas gücü gerektiren hareketleri daha erken yapabildikleri ve merdiven inip çıkma fonksiyonlarını daha çabuk kazandıkları görülmektedir. “Unutulan Eklem Skoru” olarak bilinen, hastanın günlük hayatta protezli ekleminin varlığını tamamen unutmasını ölçen değerlendirmelerde, robotik cerrahi sonuçları oldukça yüz güldürücüdür. Hastanede kalış süresi de kısalmakta, hastalar evlerinin konforuna daha çabuk kavuşmaktadır.
Robotik Artroplasti Sistemlerinin Riskleri ve Dezavantajları Var mıdır?
Hiçbir tıbbi müdahale risksiz değildir ve her teknolojinin getirdiği bazı zorluklar vardır. Robotik artroplasti konusunda dürüst ve şeffaf olmak, hasta güveni açısından esastır. Bu sistemler her ne kadar hata payını azaltsa da tamamen risksiz mucizevi cihazlar değildir.
İlk olarak robotik sistemin kemiği tanıması için bacağa geçici olarak takılan “takip cihazları” (tracker) ve bunların tutturulduğu metal çiviler (pinler) vardır. Çok nadir de olsa, bu çivilerin takıldığı yerlerde kemikte stres kırıkları oluşabilir. Ancak tecrübeli cerrahlar, bu çivileri kemiğin en sağlam bölgelerine yerleştirerek ve çapı küçük çiviler kullanarak bu riski binde birin altına indirmektedir.
Diğer bir konu ise öğrenme eğrisidir. Bu sistemleri kullanacak cerrahların özel ve kapsamlı bir eğitimden geçmesi gerekir. Cerrahın sisteme alışma sürecinde ameliyat süreleri başlangıçta bir miktar uzayabilir. Ancak deneyim arttıkça bu süreler geleneksel yöntemlerle aynı seviyeye, hatta daha kısa sürelere iner. Ayrıca bu yüksek teknolojili cihazların kullanımı, ameliyat maliyetlerine bir miktar ek yük getirebilir. Ancak uzun vadede daha az komplikasyon, daha az fizik tedavi ihtiyacı ve daha düşük revizyon (tekrar ameliyat) riski düşünüldüğünde, bu maliyetin aslında bir tasarruf olduğu görülebilir.
Robotik cerrahinin potansiyel dezavantajları şunlardır:
- Ek görüntüleme maliyetleri
- Nadir görülen pin yeri kırıkları
- Başlangıçta uzayan ameliyat süresi
- Yüksek teknoloji maliyeti
- Özel cerrahi eğitim gerekliliği
Prof. Dr. Murat Demirel, 1974 yılında Ankara’da doğmuş, 1998 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olmuştur. Aynı yıl Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi 1. Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği’nde uzmanlık eğitimine başlamış ve 2004 yılında Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı unvanını almıştır. Uzmanlık sonrası dönemde kas-iskelet sistemi hastalıklarının cerrahi ve konservatif tedavilerine odaklanmış, yenilikçi ortopedik yaklaşımları klinik pratiğine entegre etmiştir.
Omuz, diz, kalça ve ayak bileği eklemlerine yönelik ileri düzey cerrahi uygulamalarda uzmanlaşan Prof. Dr. Demirel; omuz artroskopisi, diz protezi, robotik cerrahi, kök hücre tedavisi ve PRP uygulamaları konularında deneyim sahibidir. Güncel ortopedi pratiğinde fonksiyonel sonuçları artıran minimal invaziv ve biyolojik tedavi yöntemlerini önceliklendirmektedir.
Halen Ankara’daki özel kliniğinde ortopedi ve travmatoloji alanında hasta kabul eden Prof. Dr. Murat Demirel, ileri görüntüleme teknolojileri ve multidisipliner yaklaşımla kişiye özel tedavi planları oluşturmaktadır. Cerrahi ve rejeneratif ortopediyi birleştiren vizyoner yaklaşımıyla, hareket sistemi hastalıklarının tedavisinde yaşam kalitesini merkeze alan modern çözümler sunmaktadır.
